ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (Taxila University) — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਿਦਿਆਤਮਕ ਸ਼ਾਨ
ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (Taxila University), ਸਿੱਧਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਇਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੰਧਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ 5ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ
ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਗੰਧਾਰ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤੀਆਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਨੇ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਜਿਵੇ ਕਿ ਹਿੰਦੂ, ਬੌਧ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਸਭਿਆਚਾਰ।ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਗਣਿਤ, ਆਯੁਰਵੇਦ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਯੁੱਧਕਲਾ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਅਤੇ ਧਰਮ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਅਧਿਆਪਕ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਸੀ।
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਥ:
- ਤਖਸ਼ੀਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਉਲੇਖ ਚਾਣਕਯ ਅਤੇ ਚੰਦ੍ਰਗੁਪਤ ਮੌਰਿਆ ਨਾਲ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਇੱਥੇ ਚਾਰਕ ਸੰਹਿਤਾ ਤੇ ਕੰਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਆਯੁਰਵੇਦ ਦਾ ਮੂਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਪਣਿਨੀ, ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਵਿਆਕਰਣਕਾਰ ਸੀ, ਇੱਥੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ, ਸਗੋਂ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸ਼ਿਖਿਆ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਵੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਥਾਨ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸਬੰਧ
ਹੁਣ ਦਾ ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਭੂਗੋਲਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਅਕਤਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਭੀ ਇੱਥੇ ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਨੂੰ UNESCO World Heritage Site ਦਾ ਦਰਜਾ ਮਿਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ
- ਪੁਰਾਤਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਅਸਲੀ ਤਸਵੀਰ ਸਮਝੋ — ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰ ਵੱਸਦੇ ਸਨ।
- ਸਾਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਤੇ ਮਾਣ ਕਰੋ — ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਐਸੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਸੀ ਹਾਂ ਜਿਸਨੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਚਿਰਾਗ਼ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੋਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
- ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਤਰੀਕ਼ਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾਓ — ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਡਿਗਰੀ ਨਹੀਂ, ਗਹਿਰਾਈ ਵਾਲਾ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹਨ।
ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੀ ਅੱਜ ਦੀ ਲੋੜ
ਆਧੁਨਿਕ ਯੁਗ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਵਿਦਿਆ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸਿਰਫ਼ ਨੌਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਇੱਥੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿਰਫ਼ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ, ਸੰਸਕਾਰ, ਨੈਤਿਕਤਾ, ਅਤੇ ਮਾਨਵਤਾ ਵੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੇ ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਲੈਣ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਦਿਆ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਏਗੀ ।
ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਦੀ ਸੰਬੰਧਿਤਤਾ
1.ਹੋਲਿਸਟਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ: ਆਜ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ-ਕੇਂਦਰਤ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਥਾਂ, ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
2.ਵਿਦਿਆਰਥੀ-ਅਧਿਕ ਕੇਂਦਰਤਾ: ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਆਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
3.ਵਿਦਿਆਰਥੀ-ਅਧਿਕ ਕੇਂਦਰਤਾ: ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਆਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ (Conclusion)
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੁੱਛਦੇ ਹਾਂ “ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਕਿਹੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ?”, ਤਾਂ ਜਵਾਬ ਸਾਫ਼ ਹੈ — ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਪੰਜਾਬੀ ਧਰਤੀ ਲਈ ਮਾਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰੀਏ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਈਏ।
ਤਖ਼ਸ਼ੀਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਸਿੱਖਿਆ ਕੇਂਦਰ ਨਹੀਂ ਸੀ — ਇਹ ਸਾਡੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਵਿਰਾਸਤ, ਧਾਰਮਿਕ ਗਹਿਰਾਈ, ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨਤਾ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਚਲਣ ਵਾਲੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹੀਏ, ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀਏ ਵੀ।
ਅਜਿਹੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਾਡੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਵੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਦੀਵਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਵਧਾਈਏ।